Dom w Lubczy

    

14 czerwca 2012

(Na podstawie dokumentów udostępnionych przez p. Henryka Żurawiela)

Lubcz – cerkiew św. Eliasza

Lubcz, to starożytne miasteczko w dawnym województwie nowogródzkim nad Niemnem, oddalone o 6 mil od Nowogródka. Miało osad 200, przeważnie żydowskich.Mieszkańców obojga płci 1300. Za króla Mendoga – zjednoczyciel Litwy, koronowany w 1253 r.), kanonik krakowski Wit założył tam kościół i przez papieża Innocentego IV w 1253 r., miał być mianowany pierwszym biskupem Litwy i ochrzcił Mendoga ( sporne wśród historyków ).



Kilka dat:

– 1250 r.,bojaryn kijowski Andrzej Wasiliewicz Kijan, przyjął chrzest rzymsko – katolicki i ufundował w Lubczy kościół i klasztor Dominikanów:

– 1499 r., król Aleksander Jagiellończyk oddał Lubcz Fedkowi Chreptowiczowi, podskarbiemu litewskiemu,

– 1528 r., od Chreptowicza majątek nabył Albrycht Gastold, wojewoda wileński,

– 1547 r., Lubcz własnością Kiszki, krajczego wielkiego litewskiego. Arianie założyli w miasteczku drukarnię – wydawano książki przeciwko katolikom ( drukarze: Piotr i Jan Blassowie, Jan Lange, Kmitowie). Po Kiszkach władali Radziwiłłowie, istniał tam zamek radziwiłłowski i zbór ariański. W Lubczu było główne siedlisko dysydentów – innowierców, nie katolików.

– 1590 r., król Zygmunt III Waza nadał Lubczy prawa magdeburskie. Za króla Jana Kazimierza miasteczko całkowicie zniszczone przez wojska rosyjskie.

– 1730 r., zbór kalwiński i ariański zburzony przez katolików.

– 1793 r., podczas drugiego rozbioru Rzeczpospolitej, w zaborze rosyjskim. W.Ks. Litewskie jest par excellence rusyfikowane.

Miasteczko znane z końskich jarmarków w dniu św. Eliasza. Słynęło z fabryki wybornego laku. Przez wiano księżnej Stefanii Radziwiłłowej, dostało się w ręce książąt Wittgensteinów.

– 1921/39 w granicach odrodzonej po latach zaborów Polski.

Na podstawie I Narodowego Spisu Powszechnego z 1921 r., w miasteczko liczyło: 937 mieszkańców ( 453 mężczyzn, 484 kobiety ). Wyznania prawosławnego – 406, katolickiego – 35, mojżeszowego – 496. Narodowość polską deklarowało – 24, białoruską – 416, żydowską – 494.  (przed I wojną światową 1300 mieszkańców – po wojnie 937!)

Pan Michał Żurawiel (dziadek  Henryka), był „za cara”architektem i pracował przy odbudowie spalonej na początku XX wieku cerkwi św. Eliasza. Cerkiew odbudowano w 1910 r.

Ojciec  Henryka, Aleksander Żurawiel zam. Budno gm. Lubcz ( w 1921 r., we wsi 15 budynków mieszkalnych, mieszkańców – 78, mężczyzn – 40, kobiet – 38. Wyznania rz.katolickiego – 15, prawosławnego – 63. Narodowość polską deklarowało – 15, białoruską – 63 ) w 1930 r., zakupił działkę z rozparcelowanego w 1928 r., majątku ziemskiego „Wołosień” w Lubczy.

Orzeczenie o przeniesieniu własności i zakupie działki podpisał za Prezesa Okręgowego Urzędu Ziemskiego w Grodnie p. H. Rymaszewski. Plan działki sporządził mierniczy p. Popiel. Na zakupionej działce Państwo Żurawiel pobudowali dom mieszkalny w Lubczy przy ul. Aczukiewickiej 47.


Z dokumentu Powszechnego Zakładu Ubezpieczeń Wzajemnych wynika, że właścicielem budowy była żona Aleksandra,  Paulina . Sąsiadem  Aleksandra był jego kuzyn  Paziewski. Masarnia przy ul 3-go Maja, która prowadziła do zamku, była własnością kuzynostwa Państwa Żurawieli.

W 1934 r., trzech mieszkańców Lubczy podpaliło drewniane centrum miasteczka, które uległo spaleniu. Wszyscy sprawcy zostali zatrzymani, osądzeni i skazani na karę więzienia. Jakie były motywy ich przestępczego działania – ekonomiczne, polityczne, czy inne ?

Po kilku latach centrum odbudowano – powstały murowane budynki, wielki sklep „Społem” i hala targowa w Rynku nr 20.

Po staraniach, Państwo Żurawiel w styczniu 1939 r., otrzymali zezwolenie użytkowania od Starostwa Powiatowego , „ z zastrzeżeniem wykonania tynków zewnętrznych”.

W 1936 r., od rodziny Państwa Żurawieli, nowowybudowany dom wynajęła Policja Państwowa, w którym urządzono posterunek. Umowę najmu na okres do maja 1939 r., podpisał Komendant Powiatowy Policji Państwowej w Nowogródku podkomisarz Antoni Tarnowski, zatwierdził w.z. Komentanta Wojewódzkiego Policji podinspektor St. Halewski.

Podczas wojny „prawdopodobnie w naszym domu był szpital położniczy”. Duża część Lubczy została spalona przez Niemców.

Dzisiaj, na obczyźnie, rodzina Państwa Żurawieli wspomina swoją Małą Ojczyznę i niezapomniany dom w Lubczy n/ Niemnem, w którym przez nieprzewidywalny los, nigdy nie mogli zamieszkać!

Wykorzystano:

– Słownik geograficzny Królestwa Polskiego i innych krajów słowiańskich, Wyd.elektr. DjVuLibre, B.U. w Warszawie 12.11.2010 r.
– Skorowidz miejscowości RP na podstawie I Narodowego Spisu Powszechnego z 1921 r., Warszawa 1923, Nakładem GUS – u.
– Czesław Jankowski, „Powiat Oszmiański” cz. 3 i cz.4. , Petersburg 1896, Dar Leopolda Meyeta.
– Jerzy Ochmański, Historia Litwy, ZN im. Ossolińskich, 1982 r

Stanisław Karlik

Podziel się tym z innymi. Udostępnij na:

Powiązane wiadomości:

„Tematyka Kresów powinna być we wszystkich polskich programach nauczania” 75 tys. obywateli Białorusi posiada już Kartę Polaka Wyjazd charytatywny na Białoruś Zbrodnie w Sietryszczu i Półdrożu Podróż sentymentalna na Białoruś

Tagi: cerkiew Cerkiew prawosławna Gasztold Grodno historia Kresów Wschodnich Jagiellonowie Jankowski Karlik Kijów Kmita Kościół katolicki Kresy Wschodnie Lubcz Mendog Niemen Nowogródek Ossoliński Oszmiana Petersburg Polacy na Białorusi Polacy na Kresach Popiel Radziwiłł Rymaszewski Tarnowski Żurawiel Żydzi Zygmunt III Waza

• Subskrybuj nasze wiadomości przez RSS!

Komentarze nawołujące do przemocy, zawierające zniesławienia, wulgaryzmy, groźby karalne lub spam będą usuwane. Również wpisy osób podających nieprawdziwy email.